OGC Newsletter for PhD students and postdocs
 

‘Nog twee maanden en het is zover, dan sta ik in de Senaatszaal, met de commissie tegenover me en achter mij mijn vrienden en familie. Als ik eraan denk, breekt het zweet me uit. Hoe zorg ik dat ik op het moment suprème kalm blijf?’

‘Nog even en ik ben doctor. Ik verheug me op de feestelijkheden, maar zie op tegen de promotie zelf. Het lijkt me zo spannend om onverwachte vragen over mijn proefschrift à la minute te moeten beantwoorden. Ik wil graag zo goed mogelijk voor de dag komen, maar hoe regel ik dat?’

Het eindstation is in zicht. Je proefschrift is af. Ook al heb je het gevoel dat je er nog minstens drie jaar langer aan had kunnen werken, je hebt het ingeleverd en het manuscript is goedgekeurd. Nog één stap te gaan op de weg naar het doctorschap: de promotie zelf. Hoe zorg je dat je er later tevreden op terug kunt kijken? Het sleutelwoord is: voorbereiding. Overwin je neiging om je kop in het zand te steken en ga aan de slag.

Wat voor vragen?
Allereerst is het een goed idee om enkele promoties te bezoeken voordat je zelf aan de beurt bent. Promoties zijn openbaar dus je kunt altijd gaan kijken, ook als je niet uitgenodigd bent. Let eens op wat voor vragen er worden gesteld en probeer die te ‘vertalen’ naar je eigen proefschrift. Hoe zou jij reageren op zo’n soort vraag? En wat vind je van de antwoorden die de promovendus geeft? Kijk ook eens naar het gedrag van de promovendus. Wat gaat er goed, vind jij, en wat kan beter? Schrijf voor jezelf een paar aandachtspunten op.

Zorg dat je helemaal in het onderwerp zit. Herlees in de maanden voor je promotie belangrijke artikelen en klassiekers en noteer de belangrijkste punten. Het maakt indruk als je tijdens de promotie een aantal sleutelpublicaties kunt noemen van belangrijke auteurs uit je vakgebied. Lees ook je eigen proefschrift opnieuw door en bedenk nog eens hoe je tot jouw aanpak van je onderzoek bent gekomen, welke keuzes je hebt gemaakt en waarom. Wat heb je gedaan, waarom en hoe heb je dat gedaan, wat zijn je bevindingen en wat zijn de implicaties daarvan? Schrijf hierover korte betoogjes vanuit uiteenlopende perspectieven, zodat je goed kunt reageren op verschillende soorten vragen.

Leef je in in de leden van jouw beoordelingscommissie. Zorg ervoor dat je hun specialisaties en vakinhoudelijke liefhebberijen kent, zodat je met hun ogen je proefschrift kunt bekijken. Waar denk je dat de leden uit jouw commissie over kunnen vallen? En waarover zijn ze waarschijnlijk juist enthousiast? Misschien hebben ze na lezing van je manuscript wel laten doorschemeren waar je volgens hen nog iets zou kunnen verbeteren. Denk over dergelijk commentaar goed na, wellicht komt dit terug in de vorm van een vraag tijdens je promotie.

Maak in de weken voordat je promoveert per hoofdstuk een lijstje van vragen die je zou kunnen krijgen. Waar zitten de zwakke plekken in je betoog? Welke keuzes zouden ter discussie kunnen worden gesteld? Je periodisering, de afbakening van je corpus, de analyse en interpretatie van je bronnenmateriaal, je methodologie, je conclusies? Als je je bewust bent van de sterktes en zwaktes in je proefschrift, ben je beter gewapend tegen kritische vragen en kun je overtuigender optreden.

Generale repetitie
Organiseer in een van de laatste weken voor de echte promotie een proefpromotie, of vraag je paranimfen om dat voor je te doen. Zorg dat de leden van de proefcommissie goed genoeg ingevoerd zijn in het vakgebied om een serieuze vraag te kunnen stellen. Je kunt de hoofdstukken over hen verdelen zodat over elk hoofdstuk van je boek minstens één vraag wordt gesteld. Ook kun je vragen of ze zich willen inleven in één van de leden van de echte commissie, en vanuit diens perspectief een vraag willen voorbereiden. Zorg ook voor een voorzitter die de bijeenkomst begeleidt.

Voer de proefpromotie zo serieus mogelijk uit. Reserveer een zaaltje in een universiteitsgebouw, liefst met een katheder waarachter jij kunt gaan staan. De voorzitter opent de zitting, geeft het woord aan de verschillende opponenten, onderbreekt hen of jou als iemand te lang aan het woord is en houdt de eindtijd in de gaten. Spreek met elkaar af dat jullie elkaar met u aanspreken. Spreek zelf de proefcommissieleden aan volgens de geldende regels.

Door een proefpromotie te houden, ervaar je hoe het is om gedurende drie kwartier vragen over je proefschrift te beantwoorden. Je merkt wat je goed af gaat en waar je nog iets aan zou kunnen verbeteren. Soms heb je het geluk dat tijdens de echte promotie een vraag wordt gesteld die ook tijdens de proefpromotie aan bod is gekomen. Dan heb je daarop je antwoord al klaar. En in elk geval zijn de meeste promovendi na de proefpromotie minder zenuwachtig voor de echte promotie. Genoeg redenen dus om zo’n generale repetitie te organiseren.

Hoe te antwoorden?
Luister tijdens de plechtigheid steeds eerst heel goed naar de vraag die wordt gesteld. Dat lijkt een open deur, maar veel promovendi beginnen halverwege de vraag al met het voorbereiden van een antwoord en missen daardoor de essentie. Maak aantekeningen om te voorkomen dat je in je antwoord iets over het hoofd ziet. Vaak stelt een opponent verschillende vragen. Noteer deze vragen zeer beknopt en schrijf er in steekwoorden bij waarover je het in je antwoord wilt hebben. Begin je antwoord met een beknopte parafrase van de vraag en formuleer dan je antwoord.

Zorg dat je vantevoren hebt bedacht wat je tijdens de promotie in elk geval over je boek wilt kunnen vertellen en zorg dat je dit opgeschreven hebt. Dat maakt het gemakkelijker om die essentiële boodschap op enig moment uit te dragen. Als je vastloopt in een antwoord of tijd over hebt, kun je met een retorische draai aan je betoog vast een uitstapje maken naar jouw verhaal over je onderzoek.

Wees erop voorbereid dat de vragen die je krijgt vaak gaan over iets wat niet in je proefschrift staat. Bijvoorbeeld over een methode die je níet hebt gebruikt, een periode die buiten jouw onderzoek valt, of een theorie die je links hebt laten liggen. In je antwoord is het goed om eerst te vertellen wat je wél hebt gedaan, en waarom. Daarna kun je uitleggen waarom je niet hebt gedaan wat de vraagsteller zo mist.

Hoe goed je je ook voorbereidt, je kunt natuurlijk altijd een onverwachte vraag krijgen waarop je niet meteen een antwoord klaar hebt. In zo’n geval kun je gerust zeggen dat je het een goede vraag vindt waarover je nog niet eerder hebt nagedacht, een korte adempauze nemen door bijvoorbeeld even wat water te drinken, en dan een antwoord formuleren. Ook kun je proberen om via een onderwerp waar je wel veel over kunt vertellen een brug te slaan naar de vraag die zojuist is gesteld. Denk bijvoorbeeld aan de tekst waarin je hebt opgeschreven wat je in elk geval over je onderzoek wilt vertellen. En als je echt niets weet te antwoorden, zeg dat dan en maak er zo mogelijk een grapje van.

Een succesvolle promotie
Ook al heb je zeker niet alles zelf in de hand, je kunt wel degelijk invloed uitoefenen op het verloop van je promotie. Door je goed voor te bereiden, verminder je je stress en verhoog je de kans op een succesvolle verdediging. Ik wens je een onvergetelijke promotie toe!


Simone Veld

Met dank aan José de Kruif en Maarten Prak voor hun 'Tips voor de zenuwachtige promovendus', waarvan er verschillende verwerkt zijn in deze column.

P.S. Heb je een probleem dat je graag eens aan mij wilt voorleggen, of een onderwerp waarvan je vindt dat ik er in de Nieuwsbrief aandacht aan zou moeten besteden, laat het me dan weten! Je kunt me bereiken via Simone.I.Veld@let.uu.nl of op telefoonnummer 030-2538341. Reacties zijn natuurlijk ook altijd welkom.