OGC Newsletter for PhD students and postdocs
 

'Iedere keer als ik een presentatie van mijn onderzoek moet geven, denk ik: "Nu gaat het gebeuren. Nu wordt duidelijk dat ik maar wat loop te prutsen." Ik ben elke keer weer verbaasd als mensen enthousiast zijn over mijn onderzoek. Dan vraag ik me af hoe dat kan en of ze misschien niet goed begrijpen wat ik aan het doen ben.'

'Ik heb deze plek gekregen doordat iemand in de sollicitatiecommissie mij kende en op de een of andere manier dacht dat ik het wel zou kunnen. Hij had mij een keer een 10 gegeven voor een werkstuk. En nu zit ik hier en ik heb geen idee hoe ik het moet aanpakken. Ik kan dit helemaal niet!'


Herken je deze uitspraken van promovendi? Denk je steeds wanneer iets goed is gegaan, dat het niet aan jou ligt, maar dat je puur geluk hebt gehad dat er niemand was die zag wat je verkeerd deed? En als er iets mis is gegaan, denk je dan: “zie je wel, ik kan het niet?” Heb je het gevoel dat je je omgeving voor de gek houdt en dat er een moment zal komen waarop iedereen zal ‘ontdekken’ dat je lang niet zo capabel bent als iedereen dacht? Als je je successen toeschrijft aan externe omstandigheden maar je mislukkingen aan je eigen falen en als je bang bent dat je ooit door de mand zult vallen, dan lijd je aan het bedriegerssyndroom, oftewel impostor syndrome, zoals het in de onderzoeksliteratuur heet. 

Achtergronden
Mensen die lijden aan het bedriegerssyndroom koesteren vaak een ideaalbeeld van zichzelf waar ze in de praktijk nooit aan kunnen voldoen. Daardoor stellen ze onrealistisch hoge eisen aan zichzelf. Ze hebben voortdurend kritiek op zichzelf omdat het niet lukt zo perfect te zijn als ze vinden dat ze zouden moeten of kunnen zijn.

Zelfbenoemde bedriegers doen veel moeite om hun tekortkomingen voor anderen te verbergen, omdat ze zich ervoor schamen. Daardoor kan iemand die aan het bedriegerssyndroom lijdt zelfverzekerd en doelbewust overkomen, terwijl hij of zij in werkelijkheid onzeker is en twijfelt over te maken keuzes. Zo kan een grote afstand ontstaan tussen wie ze aan anderen laten zien en wie ze in werkelijkheid zijn.

Lijders aan het syndroom zijn erg gevoelig voor kritiek. Omdat ze zichzelf nooit goed genoeg vinden, vatten ze kritiek zeer persoonlijk op en voelen ze zich erdoor afgewezen. Complimenten vinden ze moeilijk te aanvaarden. Ze zullen ze bagatelliseren of degene die het compliment geeft wantrouwen.

Vermeende bedriegers
Als jij zo iemand bent, kan het zo zijn dat je voortdurend op je tenen loopt om te voorkomen dat er iets misgaat. Of dat je taken voortdurend uitstelt omdat je bang bent dat je ze niet goed (genoeg) zult kunnen volbrengen. Het is goed mogelijk dat je door je angst slechter en minder presteert dan waartoe je in staat bent. Zo bevestig je je eigen negatieve zelfbeeld en beland je in een vicieuze cirkel van onderpresteren.

Je bent daarnaast chronisch gestresst omdat je bij vrijwel alles twijfelt aan je eigen kunnen en nooit tevreden bent over je eigen prestaties. Nooit kun je na gedane arbeid voldaan achterover leunen of vol zelfvertrouwen aan je werkdag beginnen. Altijd is er de angst dat vandaag de dag van De Grote Ontmaskering zal worden. Dat knagende gevoel is slecht voor je welbevinden en voor je gezondheid. Je kunt er zelfs een burnout van oplopen.

Als je hardnekkig blijft geloven dat je de boel belazert, zul je moeilijk hulp vragen omdat je het idee hebt dat je dan zeker door de mand zult vallen. Je moet dan eerst op een andere manier naar jezelf leren kijken. Je bent geen bedrieger, je hebt een probleem.

Wat kun je eraan doen?
Het kost veel energie om voortdurend aan je eigen hoge eisen en aan de vermeende verwachtingen van anderen te moeten voldoen. Je wordt er bovendien niet gelukkiger van om jezelf als een prutser en bedrieger te beschouwen. Het heeft een negatieve invloed op je zelfbeeld en op je prestaties. Alle reden om er iets aan te doen!

Houd een poosje bij hoe je vantevoren tegen een bepaalde taak aankeek en hoe het uiteindelijk verlopen is. Wat verwachtte je van jezelf? Is die verwachting uitgekomen? Als je succesvol bent geweest, waar lag dat dan aan? Schrijf op wat je denkt en toets die gedachte vervolgens. Had je echt puur geluk? Was het inderdaad toeval? Of heb je zelf dingen gedaan die tot het resultaat hebben geleid?

Probeer je gedrag en je gedachten over jezelf te benoemen. Als je veel taken uitstelt, waarom doe je dat dan? Welke gedachten gaan door je hoofd als je aan de taak denkt? Kloppen die gedachtes? Welke angst houdt je tegen om te doen wat je moet doen? Is die angst wel terecht?

Stel je zelfbeeld bij. Realiseer je dat je goed genoeg bent. Je hoeft niet perfect te presteren of een genie te zijn, je bent goed genoeg zoals je bent, met al je onvolkomenheden. Als je dit aanvaardt, zul je je prettiger gaan voelen en ook nog eens beter gaan presteren doordat de druk wegvalt die je jezelf nu steeds oplegt. Je wordt ook minder afhankelijk van de goedkeuring van anderen als je besluit jezelf goed genoeg te vinden.

Probeer opener te zijn over jezelf. Geef vaker je mening, vertel anderen over je onzekerheden en uit je ergernissen. Het zal je opluchten omdat het nu eenmaal prettiger is om gevoelens te uiten dan ze op te kroppen. Het bespaart je bovendien veel energie die je anders stopt in het verbergen ervan. En die energie kun je gaan gebruiken om te doen wat je te doen staat.

Meer in het algemeen geldt: zorg dat je doet wat je wilt doen. Als je werk doet dat bij je past, waarvan je het gevoel hebt dat dit is wat je wilt, loop je minder kans dat je onzekerheid en perfectionisme de boventoon gaan voeren. Ook wordt de discrepantie tussen je uiterlijke ik en je innerlijke ik minder groot. Daar voel je je beter bij.

Tot slot: zoek zonodig hulp. Als je blijft geloven dat je een bedrieger bent kan dat je zelfvertrouwen zo ernstig ondermijnen, dat het steeds meer moeite kost om dingen te doen zodat je tot steeds minder in staat bent. Zo kun je helemaal vastlopen in je werk en wordt je zelfbeeld een self-fulfilling prophecy. Zoek (tijdig) hulp als je denkt dat dit voor jou geldt. Met wat begeleiding kun je het tij keren.

Verder lezen
Wil je meer weten over het bedriegerssyndroom? In de rubriek Bookmark in deze nieuwsbrief vind je een aantal literatuursuggesties.

Bevrijd jezelf
Voel je jezelf een nepfiguur die anderen voor de gek houdt, erken dan dat je lijdt aan het bedriegerssyndroom. Pas als je je realiseert dat je een probleem hebt en geen bedrieger bent, kun je jezelf verder helpen. Lukt het je om je te bevrijden van je negatieve zelfbeeld, dan zul je zien hoeveel makkelijker en leuker het leven voor je wordt. En hoeveel meer je kunt genieten van je werk.
 

Simone Veld

P.S. Simone zal de komende tijd afwezig zijn. Heb je een probleem dat je graag wilt voorleggen, of een onderwerp waarvan je vindt dat er in de Nieuwsbrief aandacht aan zou moeten worden besteed, neem dan contact op met José van Aelst: j.j.vanaelst@uu.nl, telefoonnummer 030-2538341. Reacties zijn natuurlijk ook altijd welkom.