research companion > writing a paper > subject and problem definition

Het formuleren van een goede vraagstelling is cruciaal voor het schrijven van een goed werkstuk, maar ook voor het efficiënt verrichten van onderzoek en voor het zoeken naar literatuur. In theorie stel je eerst een onderwerp en een vraagstelling vast, zoek je vervolgens literatuur en bronnen, doe je onderzoek, maar je aantekeningen en schrijf je tenslotte een manuscript. In de praktijk lopen die eerste fasen van onderwerpsafbakening en literatuuronderzoek door elkaar heen. Voordat je een onderwerp kunt kiezen en afbakenen zul je eerst literatuur moeten lezen en ook tijdens het feitelijke onderzoek zul nog wel eens behoefte hebben aan aanvullend literatuuronderzoek, terwijl in de regel als gevolg van het onderzoek ook de vraagstelling weer wordt aangepast en aangescherpt. Toch blijft het van belang in een zo vroeg mogelijke fase tot een afbakening en probleemstelling te komen, ook al heeft deze nog een voorlopig karakter.

Het onderzoek begint meestal met een oriënterende fase waarin je een aantal mogelijke onderwerpen de revue laat passeren en invalshoeken in overweging neemt. Het doel hiervan is telkens te kijken of er wel genoeg materiaal te vinden is en een wetenschappelijk bevredigende vraagstelling op het materiaal los te laten is. Want hiermee staat of valt het onderzoek.

Het is belangrijk dat je je realiseert dat een vraagstelling niet hetzelfde is als een onderwerp, maar een specifieke vraag is die men zichzelf over het onderwerp stelt. Het historisch materiaal spreekt immers nooit voor zichzelf: de schrijver is degene die de zaken voor de lezer moet selecteren, ordenen, beschrijven en interpreteren. Door dit ordenen en interpreteren wordt het verslag van je onderzoek een wetenschappelijke betoog in plaats van een opsomming van feiten en weetjes.

Een onderwerp hoeft niet altijd origineel te zijn. Bij Amerikanistiek is dat trouwens al vrijwel onmogelijk. Wel kan de gekozen invalshoek of vraagstelling nieuw of origineel zijn. De vraagstelling moet in ieder geval een duidelijk eigen invalshoek over het onderwerp naar voren brengen en nieuwe elementen voor de discussie introduceren. Wanneer je aan het inlezen bent op een bepaald onderwerp komen er ongetwijfeld vragen over de stof bij je op. Schrijf ze op en gebruik ze in de zoektocht naar een definitief onderwerp. Deze vragen kunnen helpen bij het formuleren van een uiteindelijke vraagstelling.

Die vraagstelling moet passen binnen een academische discussie. Je dient daarom zo snel mogelijk een beeld te krijgen van de stand van de wetenschap (status questionis) op jouw deelterrein. Vaak liggen goede onderwerpen op het kruispunt van verschillende discussies. Over de New Deal is veel geschreven, en over de emancipatie van Afro-Amerikanen ook, maar een combinatie van beide thema's zou een goed onderwerp kunnen zijn. Zo zij er tal van voorbeelden van nieuwe, originele invalshoeken te bedenken op bestaande discussies en onderwerpen.

De formulering van een vraagstelling is echter ook enorm lastig en veel schrijvers schuiven deze opgave dan ook graag voor zich uit. Doe dit niet, want een goede vraagstelling bespaart je ook veel werk en zorgen, vooral ook in de vroege fase van je onderzoek. Alleen met een goede vraagstelling kun je tijdens het onderzoek gericht zoeken naar gegevens en bepalen wat wel en -nog belangrijker-- wat niet belangrijk is. Ook het maken van aantekeningen wordt daardoor een stuk eenvoudiger, aangezien je dankzij je vraagstelling beter kunt bepalen wat je kunt weglaten.

Na vaststelling van de vraagstelling begint het gerichte literatuuronderzoek. Als je een goede vraagstelling hebt kun je hierbij tevens het onderwerp verder afbakenen. Bedenk dat het onmogelijk en onwenselijk is om 'alles' over een onderwerp op te willen schrijven. Bij het maken van een werkstuk wordt een actieve en selecterende houding van de schrijver verwacht. Als onderzoeker moet je immers een keuze maken uit veel materiaal en uit vele deelonderwerpen. Het achterwege laten van een duidelijke keuze aan het begin van het onderzoek levert het enorme gevaar op te vervallen in een opsomming van relevante en minder relevante feiten. Het is vaak een enorme opgave om hiervan later alsnog een helder en gestructureerd werkstuk te maken. Nuttige richtlijnen voor het afbakenen van onderwerp en formuleren van een vraagstelling vind je in de literatuur op de laatste pagina van deze handleiding.